خسارت معنوی یا ضرر معنوی چیست؟

خسارت معنوی عبارت است از: هر گونه خسارت معنوی در حقوق ایران که در نتیجه مداخله در حقوق مربوط به شخصیت به وجود می‌آید یا مستلزم دخالت در حیطه شخصیت است. به عنوان نمونه درد های بدنی، اندوه و رنج روحی ناشی از برهم خوردن تعادل شخص، تغییر قیافه، تغییر شکل بدن و اندام ‌های آن و ناراحتی ناشی از این تغییر، ترس از بد تر شدن و ترس از مرگ زودرس و …
تحمل ضرر در حقوق کنونی منحصر به موردی نیست که شخص نفع مادی را از دست می‌دهد. انسان در برابر لطمه های روحی نیز آسیب پذیر است. آسیبی که گاه نمودار نیست. ولی از درون به او آزار می رساند. برای اطلاع درباره جبران خسارت معنوی یا جبران ضرر معنوی، تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.

ضرر های عاطفی او را نمی توان با پول ارزیابی و جبران کرد. آنچه از دست رفته است، با پول به دست نمی آید. جهانی دیگر با معیار های دیگر است و به همین جهت نیز گروهی، آن را جبران ناپذیر می دانند و از آلایش های مادی مبرا می شناسند و می گویند که چگونه می توان درد جانکاه مادری که فرزند خویش را از دست داده است، جبران کرد و با چه تعبیر حیثیت بر باد رفته شریفی را ممکن است با پول بازگرداند؟!

اقسام خسارات معنوی

خسارت معنوی از جهات گوناگونی قابل تقسیم است. دو مورد از مهم‌ترین تقسیمات آن عبارتند از:
1. تقسیم بر اساس منشأ ورود خسارت معنوی در حقوق ایران 
2. تقسیم بر اساس موضوع خسارت معنوی در حقوق ایران
از لحاظ منشأ ورود خسارت، خسارت معنوی در حقوق ایران به قهری، قراردادی و کیفری تقسیم می‌شوند.
از نظر موضوع خسارت معنوی در حقوق ایران و اشخاصی که به آنها خسارت وارد می‌شود، خسارت معنوی در حقوق ایران به خسارت معنوی در حقوق ایران وارد بر اشخاص حقیقی (فرد انسانی)، خسارت معنوی در حقوق ایران وارد بر اشخاص حقوقی (همچون شرکت ‌ها، مؤسسات تجاری و غیر تجاری، موقوفات و …) و خسارات وارد بر جمع یا خسارت معنوی در حقوق ایران جمعی تقسیم می‌شوند که از این میان خسارت معنوی وارد بر اشخاص حقیقی از اهمیت و دامنه گسترده‌ تری برخوردار است.

خسارات وارد بر اشخاص حقیقی به سه دسته‌ عمده تقسیم می‌شوند:

1. خسارت معنوی ناشی از صدمات جسمانی یا بدنی که شامل مواردی از جمله قطع امید از زندگی، درد و رنج، برهم خوردن تعادل یا از دست دادن توانایی و قابلیت است.
2. خسارت معنوی روحی که مواردی همچون رنج روحی در اثر صدمه به تمامیت جسمی، ضرر معنوی ناشی از بروز یک حادثه‌ غیر منتظره، صدمه‌ روحی ناشی از فوت یا ضرر معنوی نزدیکان، ضرر معنوی ناشی از اهانت به باور ها، صدمه روحی ناشی از از دست دادن فرصت و ضرر معنوی ناشی از از دست دادن تعلقات مورد علاقه را شامل می‌شود.
3. صدمه به شخصیت و حقوق مربوط به آن، که شامل ضرر معنوی به شهرت و اعتبار، سلب آزادی، صدمه به حقوق مدنی، تعدی به امور محرمانه و اسرار خانوادگی، صدمه به احساسات و باور ها، محرومیت از موقعیت‌ها و فرصت‌ها می‌شود.

• چنانچه برای انجام دقیق مراحل جبران ضرر معنوی یا خسارت معنوی، نیاز به وکیل مجرب و خبره دارید، از طریق این شماره‌ها با ما تماس بگیرید:  02188734324  و  02188734493

مصادیق ضرر معنوی یا خسارت معنوی

برای درک بهتر این نوع از خسارات، به برخی از شناخته ‌شده ‌ترین مصادیق آن اشاره می‌کنیم:

1. ضرر معنوی ناشی از عدم توانایی در اداره‌ زندگی، رفتن به گردش، از دست دادن شادی و نشاط، محرومیت از فعالیت‌های گروهی، ورزشی یا اجتماعی و … .
2. ضرر معنوی و آسیب‌ های روحی و روانی ناشی از بر هم خوردن نامزدی و به تبع آن از بین رفتن آبرو یا از دست دادن فرصت ازدواج مناسب دیگر.
3. زیان‌های روحی و روانی ناشی از عدم ظهور عکس ‌های مهم از جمله مراسمی همچون نامزدی، ازدواج، فارغ ‌التحصیلی و … .
4. صدمات روحی و روانی ناشی از بد ریخت شدن شخص در نتیجه‌ اعمال جراحی زیبایی یا معالجات پزشکی.
5. خسارات روحی و روانی ناشی از بازداشت غیر قانونی.
6. صدمات روحی ناشی از تبعیض جنسیتی یا قومی و نژادی در قرارداد های استخدام.
7. صدمات روحی ناشی از نقض قرارداد های بسته‌ مسافرتی و کیفیت نامناسب آنها. (منظور از قراردادهای بسته‌ مسافرتی تمامی قراردادهایی است که به عنوان یک مجموعه در فرایند سفر مورد استفاده قرار می‌گیرند. مانند رزرو هتل، خرید بلیط، تورهای گردشگری، رزرو رستوران و ….
8. خسارات روحی وارده بر خویشاوندان متوفی ناشی از نقض قراردادهایی همچون کفن و دفن، عدم ارسال پیام‌های تسلیت یا عدم اطلاع رسانی.
9. خسارت معنوی ناشی از کسر شهرت و اعتبار یک هنرمند به واسطه‌ عدم درج نام او در تبلیغات، بروشورها، و … .
10. خسارات روحی ناشی از از دست دادن یک حیوان مورد علاقه (مثلا یک اسب یا …)

دیدگاه‌ های حقوقی مطرح در خصوص قابلیت مطالبه‌ خسارت معنوی

در خصوص قابل مطالبه بودن یا نبودن خسارات معنوی حداقل دو دیدگاه اصلی و عمده در عالم حقوق مطرح می‌شود که بررسی کامل همه‌ی آنها در این نوشتار کوتاه امکان‌پذیر نیست. اما مروری اجمالی بر آنها برای درک بهتر این نوع از ضرر معنوی و این که چرا این نوع از خسارات در ابتدا با چالش ‌هایی روبه‌رو بوده‌اند، کمک ‌کننده خواهد بود:

۱. برخی معتقدند که خسارات معنوی به‌طور مطلق قابل جبران نیستند و نباید مورد رأی قرار گیرند. عمده دلیل این گروه عبارت است از این که: اولا به لحاظ نظری، امکان جبران خسارت معنوی به هیچ نحو وجود ندارد. چرا که این نوع خسارات غیر مالی و نامحسوس ‌اند و هیچ ارتباط و سنخیتی با امور مالی ندارند. ثانیا از لحاظ عملی و فنی، ارزیابی میزان ضرر معنوی، امری فوق‌العاده دقیق و مشکل است. هیچ ضابطه عینی مشخصی وجود ندارد تا بر اساس آن میزان دقیق این نوع از خسارات تعیین گردد. به عنوان مثال از بین رفتن آبروی یک فرد چه قدر می ارزد؟ یا درد و رنج و صدمات روحی ای که یک فرد به خاطر بد ریخت شدن، یک عمر باید متحمل شود، چه میزان ارزیابی می شود؟ ضمن این که این امر ممکن است. از یک فرد تا فرد دیگری با توجه به ویژگی های آنان متفاوت باشد. همین امور موجب نا هماهنگی و متفاوت بودن آراء صادره می‌شود.
ثالثا از لحاظ اخلاقی، پرداخت پول برای صدمه‌ وارده بر حیثیت و شخصیت فرد یا عواطف و احساسات و تأملات روحی، امری کاملا زشت و غیر اخلاقی است و جبران حیثیت و اعتبار با پول و امور مادی، توهین به شخصیت بشری تلقی می‌شود.

۲. در مقابل گروه نخست، برخی دیگر معتقدند که خسارات معنوی باید قابل جبران باشند و به ایرادات گروه اول این‌گونه پاسخ می‌دهند که: اولا هدف از جبران خسارت همیشه بازگشت به حالت پیش از وقوع ضرر و جبران کامل نیست. در جبران خسارت معنوی این امکان ایجاد می‌شود که تا حدی معادل آنچه از دست رفته به زیان‌دیده باز گردد.
ثانیا جبران خسارت منحصر به پرداخت پول و جبران مالی نیست، بلکه در هر مورد بر حسب اوضاع و احوال، نوع خسارت، شرایط زیان‌ زننده و زیان ‌زننده دادگاه به شیوه‌ی خاصی حکم می‌دهد.
ثالثا هر چند ارزیابی دشوار و تابع شرایط خاص هر دعواست. ولی این مشکل اختصاص به این نوع خسارت ندارد. در خسارات مالی نیز گاهی به دلیل استمرار زیان یا معلوم نبودن جنبه ‌های گوناگون آن یا دخالت عوامل دیگر امکان ارزیابی دقیق میزان خسارت وجود ندارد، ولی دادگاه بر اساس نظر کارشناس، عرف و سیر طبیعی امور به طور ظنی به ارزیابی خسارت می‌پردازد و در نهایت مطالبه‌ خسارت به منظور جبران پاره‌ای از خسارات وارده بر فرد هیچ‌گونه منافاتی با ارزش‌های اخلاقی ندارد. برعکس عدم جبران این خسارت امری غیر اخلاقی و مغایر با ارزش ‌های جامعه است و به مراتب زشت ‌تر و غیر انسانی‌تر از جبران این‌ گونه ضرر هاست. به علاوه عدم جبران خسارت معنوی یا ضرر معنوی با اصول عقلایی و منطق حقوقی و عدالت نیز مغایرت دارد و از لحاظ اجتماعی سبب افزایش این نوع زیان‌ها در جامعه می‌شود. به علاوه در قوانین اکثر کشورهای جهان و همین‌طور برخی از اسناد بین المللی راجع به خسارت معنوی مقرراتی پیش‌بینی شده است که این امر به نوبه‌ی خود نشان‌دهنده‌ی تمایل و اتفاق نظر جهانی برای قابل جبران بودن آنها دارد.

شیوه‌ های جبران خسارت معنوی یا ضرر معنوی

شیوه ‌های جبران خسارت معنوی یا ضرر معنوی از محلی تا محل دیگر ممکن است، متفاوت باشد و محاکم معمولا با در نظر گرفتن مجموع عواملی همچون میزان و درجه تقصیر زیان ‌زننده و اقدامات وی پس از ورود زیان، نوع قرارداد یا حادثه‌ واقع شده، شرایط و شخصیت طرفین، سطح اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آنها و برخی عوامل دیگر، تلاش می‌کنند، تا مناسب‌ ترین شیوه‌ جبران ضرر معنوی این دسته از خسارات را در نظر بگیرد.
با این حال مهم‌ترین شیوه‌ جبران خسارت معنوی یا جبران ضرر معنوی که معمولا مورد رأی قرار می‌گیرد و می‌تواند تا حدی خسارات وارده را برطرف نماید، پرداخت غرامت یا جبران خسارت معنوی از راهِ دادن معادل یا بازگرداندن زیان‌دیده به وضعیت پیش از وقوع خسارت است. این امر از طرقی مانند عذرخواهی رسمی، بردن زیان‌دیده نزد پزشکان یا روان‌پزشکان، ثبت‌نام زیان‌دیده در کلاس‌های مختلف و مرتبط با زیانی که دیده است، فرستادن زیان‌دیده به سفرهای زیارتی، گردشگری، انجام کارهای مورد نیاز برای زیان‌دیده و … انجام می‌شود.

جهت کسب اطلاعات بیشتر در زمینه جبران خسارت معنوی یا جبران ضرر معنوی و هرگونه سوال حقوقی، با گروه وکلای ما تماس حاصل فرمایید و از مشاوره وکلای این مجموعه بهره مند شوید. گروه حقوقی دادگستران نگین عدالت در خدمت شما عزیزان می باشد.