چگونگی محاسبه سهم ارث

افراد، از متوفی ارث می‌برند. به دو دلیل رابطه نسبی یا سببی است. این امر ارث بردن، زمانی محقق می شود که بعد از مرگ مورث واقع می‌شود. قانون حاکم بر ارث برای ایرانیانی که خارج از ایران زندگی می‌کنند و خارج از ایران اقامت دارند، طبق قانون ایران است، نه دولت خارج. قانون حاکم بر ارث برای ایرانیان غیر شیعه تابع مذهب آنان است. البته قانون آن برای ایرانیان زرتشتی، کلیمی و مسیحی بر طبق آیین مذهبی آنان است. برای اطلاع از نحوه محاسبه و نحوه تقسیم سهم ارث ، تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
اشخاصی که رابطه نسبی با متوفی دارند، سه طبقه‌ هستند و میزان سهم ارث در حقوق ایران بر اساس طبقات ارث می باشد که در ماده ۸۶۲ قانون مزبور، پدر، مادر اولاد و اولاد اولاد (طبقه اول)، اجداد، برادر، خواهر و اولاد آن‌ها (طبقه دوم)، اعمام، عمات، اخوال، خالات و اولاد آن‌ها (طبقه سوم) نام برده شده ‌اند. با وجود هر یک از طبقات، طبقه بعدی ارث نخواهد برد. هر یک از زوجین نیز که در زمان فوت دیگری زنده باشد، به لحاظ وجود رابطه سببی با متوفی، سهم‌ ارث خود را خواهد برد. قانون مدنی از ماده ۹۰۶ تا ۹۴۹ سهم ‌ارث طبقات مختلف، از جمله زوج و زوجه را مشخص کرده‌ است. در خصوص ارث زوجین، وفق ماده ۹۴۰ قانون مدنی، فقط زوجینی که زوجیت‌ شان با متوفی دائمی است و ممنوع از ارث نیستند، ارث می‌برند. سهم ‌الارث زوجه در صورت عدم وجود فرزند برای متوفی یک ‌چهارم و در صورت وجود فرزند یک ‌هشتم است. حال چنان چه با تعدد زوجات مواجه باشیم، همین مقدار یعنی یک‌ چهارم و یک ‌هشتم، میان آن‌ها به طور مساوی تقسیم ارث می‌شود.
در صورتی مرد از زن زمانی که زن فرزند نداشته باشد، یک دوم ارث می‌برد زمانی که زن فرزند داشته باشد، یک چهارم ارث می‌برد و چنانچه زن بمیرد و وراثی نداشته باشد، شوهر تمام ترکه زن را ارث می‌برد، ولی اگر شوهر بمیرد و وراث نداشته باشد، زن همان نصیب خود را می‌برد و بقیه دارایی شوهر او همانند ترکه بی وراث‌، به دولت داده می‌شود. (مستند ماده ۹۴۹ قانون مدنی) بر مبنای استفتاء از رهبر معظم انقلاب، زن از قیمت اموال غیر منقول شوهر از جمله عرصه و اعیان ـ ساختمان و زمین ـ ارث می‌برد.

حاجب ارث

بعد از طبقات و درجات ارث هرکدام که به میت نزدیک ‌تر باشند، حاجب ارث طبقه و درجه بعدی هستند. گاهی برای همه ارث و گاهی برای بخشی از آن، حاجب وجود دارد. در کنار سایر وراث، زن و شوهر هم ارث می‌برند و هیچ یک از وراث نمی‌تواند مانع ارث بردن آن‌ها شود. پدر، مادر، پسر، دختر، زوج و زوجه، حاجب از ارث ندارند یعنی ممکن است نحوه تقسیم سهم ارث آن‌ها کمتر شود اما محروم از ارث نمی‌شوند.
فرض‌بر ها کسانی هستند که نحوه تقسیم سهم ارث آن‌ها در قانون مشخص و معین است. صاحبان قرابت به افرادی گفته می شوند که سهم ارث آن‌ها میزان معین و معلومی ندارد. در ابتدا سهم فرض‌برها نحوه محاسبه سهم ارث می‌شود و مابقی به قرابت تقسیم سهم ارث می‌شوند، بعضی افراد گاهی هم به فرض هم به قرابت ارث می برند، از جمله پدر و دخترها.

بعد از نحوه تقسیم سهم ارث براساس فرض ممکن است، ترکه کم یا زیاد بیاید، یعنی وقتی ترکه را بر مجموع فرض‌ها تقسیم سهم ارث می‌کنیم. زیادی ترکه مطلقا به زوجه رد نمی‌شود، حتی اگر وارث منحصر باشد، به زوج رد نمی‌شود، مگر اینکه وارث منحصر باشد. کمبود ترکه هیچوقت بر زوج و زوجه و خویشان مادری وارد نمی‌شود. در طبقه اول نقص بر یک یا چند دختر وارد می‌شود و در طبقه دوم سهم یک یا چند خواهر ابوینی (مشترک از پدر ومادر) یا ابی ( مشترک از پدر) کم می‌شود. کمبود ترکه یا زیاد آمدن آن تنها وقتی بوجود می‌آید که تمام وراث فرض‌بر باشند.

• چنانچه برای انجام دقیق محاسبه و تقسیم سهم ارث و هر گونه مشاوره حقوقی، نیاز به وکیل مجرب و خبره دارید، از طریق این شماره‌ها با ما تماس بگیرید:  02188734324  و  02188734493

نحوه تقسیم سهم ارث

سهم ارث مادر: 1/6 اگر متوفی فرزند یا خواهر و برادر داشته باشد، 1/3 اگر متوفی فرزند و خواهر و برادر نداشته باشد.
سهم ارث پدر: 1/6 اگر متوفی فرزند داشته باشد.
سهم ارث دختر (در صورتی که متوفی پسر نداشته باشد): 1/2 (نصف) واحد (یک دختر) ـ 2/3 متعدد
سهم ارث خواهر (مشترک از پدر و مادر یا مشترک از پدر، درصورتی که برادر یا اجداد پدری نباشد): 1/2 واحد (یک خواهر) ـ2/3 متعدد
سهم ارث برادر و خواهر (مشترک از مادر در صورتی که متوفی اجداد مادری نداشته باشد): 1/6 واحد ـ 1/3 متعدد
فرزند خوانده از زن و شوهر ارث نمی برد و پدر ومادر از زمره وراث فرزند خوانده محسوب نمی‌شوند.

شک: چنانچه هر طفلی که بعد از انحلال نکاح متولد می‌شود، ملحق به شوهر است، مشروط بر این که مادر هنوز شوهر نکرده و ازتاریخ انحلال نکاح تا روز ولادت طفل بیش از ده ماه نگذشته باشد، اگر ثابت شود که از تاریخ نزدیکی تا زمان ولادت کمتر از شش ماه و یا بیش از ده ماه گذشته باشد (‌ماده ۱۱۵۹ قانون مدنی) و یا در مورد تاریخ فوت دو نفر در یک زمان مرده باشند مطابق ماده ۸۷۴ قانون مدنی اگر اشخاصی که بین آن‌ها توارث باشد بمیرند و تاریخ فوت یکی از آن‌ها معلوم و دیگری از حیث تقدم و تاخر مجهول باشد، فقط آن که تاریخ فوتش مجهول است از دیگری ارث می برد.
برخی از موارد هستند که مانع از انتقال ارث می‌شوند همچون: کفر، لعان (اگر فردی منکر رابطه پدر و فرزندی شود، لعان موجب انحلال زوجیت و حرمت ابدی است)، قتل، زنا و بردگی
وراث متوفی می‌توانند ترکه را قبول کنند که در صورتی که قبول ترکه به نسبت سهم ارث خود دارایی ‌های منفی متوفی (بدهی‌های متوفی) نیز به آنان منتقل می‌شود و هر وارث به نسبت سهم الارث خود در صورت قبول ترکه مسئول پرداخت دیون و بدهی های متوفی است‌، حال اگر وراث ترکه را رد کنند، دیگر هیچ مسئولیتی در قبال بدهی ‌های متوفی نخواهند داشت. بر این اساس ابتدا هزینه کفن و دفن میت، و اگر دینی به گردن متوفی است، از ما ترک باید اداء شود (مهریّه نیز مانند سایر دیون بوده و هم ردیف با آن‌هاست و از اصل ترکه پرداخته شود ولی مقدم بر سایر طلبکاران می باشد و در اصطلاح جزو دیون ممتازه خواهد بود) و بعد از آن وصیت تا یک سوم ترکه و مازاد بر آن با اجازه وراث اعمال شود و در نهایت ماترک با توجه به اصولی که گذشت نحوه محاسبه سهم ارث شود.

اولین و مهم ‌ترین مواردی است که در روند تقسیم سهم ارث بررسی می‌شود، از جمله وصیت نامه است. در وصیت تملیکی بیان می شود، وصیت‌کننده می‌تواند عین یا منفعتی از مال خود را بعد از فوتش، رایگان به دیگری واگذار کند. البته قانون‌گذار فقط حق وصیت تا یک‌سوم از دارایی ‌ها را به وصیت‌کننده داده‌ و برای بیشتر از آن نیاز به اجازه همه وارثان است. در نظام حقوقی ایران، محرومیت از ارث فاقد اعتبار قانونی است.

فرآیند انحصار وراثت

جهت انجام امور مالی متوفی گواهی حصر وراثت می باشد. صدور گواهی مزبور، مستلزم ارائه درخواست وراث متوفی یا دیگر اشخاص ذی‌نفع به شورای حل اختلاف آخرین محل اقامت متوفی است. این درخواست، باید در بردارنده مشخصات کامل محل سکونت درخواست‌کننده، متوفی، تمامی وراث و نسبت هر یک از آن‌ها با متوفی باشد. گواهی فوت صادر شده توسط ثبت احوال، رونوشت برابر با اصل شناسنامه ورثه، رونوشت برابر با اصل سند ازدواج زوجه دایمی متوفی، استشهادیه دال بر منحصر بودن وراث به اشخاص نامبرده و گواهی تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث نیز از جمله مدارکی است که باید به درخواست انحصار وراثت ضمیمه شود. بر این اساس هر گاه در نتیجه فوت شخصی، مالی از متوفی به ورثه برسد، ورّاث یا نماینده قانونی آن‌ها باید ظرف مدت یکسال از تاریخ فوت متوفی (ماده 26 قانون مالیات ‌های مستقیم مصوب 31/04/1394)، به اداره امور مالیاتی محل سکونت متوفی مراجعه کنند و درصورتی که اموال و بدهی‌های وی را در اظهارنامه مالیات بر ارث قید کنند. پس از آن گواهی نامه تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث صادر و به ورثه داده می‌شود. این گواهی نامه یکی از مدارک لازم برای درخواست گواهی حصر وراثت از شورای حل اختلاف است. چنانچه در مواردی که ارزش اموال متوفی بیشتر از ۱۰ میلیون ریال باشد (ماده 364 قانون امور حسبی)، شورای حل اختلاف پس از ملاحظه مدارک و با هزینه متقاضی، درخواست وی را یک نوبت در یکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار یا محلی آگهی می‌کند. اگر پس از گذشت یک ماه از تاریخ نشر آگهی، کسی به آن اعتراض نکند، بدون تشکیل جلسه رسیدگی و دعوت از وراث، گواهی انحصار وراثت صادر می‌شود. اما در صورت اعتراض، پس از تشکیل جلسه ‌ای، تصمیمات لازم برای رسیدگی به دعاوی گرفته خواهد شد.

سوال ـ اگر سرقفلى مغازه، قابل فروش باشد، زوجه از آن ارث خواهد برد؟
پاسخ ـ با توجه بر اینکه سرقفلى زمین و مغازه حکم زمین را نخواهد داشت، همسر از آن ارث برده و در صورتی که مالک موافقت داشته باشد و یا اینکه متولى موقوفه توافق داشته باشد، قابل فروش نیز خواهد بود.

سوال ـ آیا امکان اضافه کردن اموال دیگر به برگه انحصار وراثت بعد از انجام انحصار وراثت وجود دارد یا خیر؟
پاسخ: بله می‌توان به شورای حل اختلاف مراجعه نمود و اموال دیگری را به عنوان ترکه متوفی اعلام نموده و با مراجعه به دارایی مالیات متعلقه را بپردازید.

سوال ـ آیا امکان پس گرفتن سهم ارث بخشیده شده وجود دارد؟
پاسخ ـ در صورت بقای آنچه بخشیده شده است، امکان پذیر است، مگر در صورتی که بخشش سهم ارث معوض بوده و یا در صورت خروج از ملکیت فردی که به آن هبه شده و یا حاصل شدن تغییر در سهم الارث.

سوال ـ در صورت عدم دریافت سهم ارث آیا توقیف آن امکان پذیر اشت؟
پاسخ ـ بله ضمن این که می‌توان اجرت المثل ایام تصرف سهم ارث را مطالبه نمود.

جهت کسب اطلاعات بیشتر با وکلای ما تماس حاصل فرمایید. گروه حقوقی دادگستران نگین عدالت با سال ها تجربه در زمینه وکالت انواع پرونده های حقوقی، در خدمت شما عزیزان می باشد.