ترکه و تقسیم ترکه چیست؟ 

مراحل تقسیم ترکه ، پس از انجام عملیات انحصار وراثت می‌باشد، برای پایان دادن به حالت اشاعه ترکه، لازم است که تقسیم آن انجام شود. هدف از تقسیم ترکه، گسیختن و پاره شدن پیوند اشاعه و اختلاط است، تا هر یک از شریکان صورت خارجی سهم خود را جدای از دیگران تملک کند و حق تصرف انحصاری در آن بیابد. در ادامه به بررسی مراحل تقسیم ترکه ، دادخواست تقسیم ترکه و وکیل تقسیم ترکه خواهیم پرداخت. پس با ما همراه باشید.

ترکه (ماترک) 

یعنی اینکه دارایی که پس از فوت از متوفی به جا می‌ماند، مانند دارایی مثبت مثل اموال و حتی طلب‌های متوفی و دارایی منفی یعنی بدهی ‌های متوفی و هر آن چه حقوق مالی متصوره متعلق به متوفی می‌باشد.

نکته ـ پس از فوت متوفی کلیه دیون او حال می‌گردد. مثل اینکه اگر چک مدت داری از متوفی در دست شخصی وجود داشته باشد، از زمان فوت، آن چک حال می‌گردد.

نکته ـ بدهی متوفی در اولویت بالاتری بر حقوق وراث می‌باشد و چنانچه متوفی هر گونه بدهی داشته باشد، می‌بایست در ابتدا این بدهی ‌ها به طلبکاران پرداخت گردد و پس از آن باقی اموال بین وراث تقسیم گردد و هر گونه تقسیمی با حقوق طلبکاران مغایرت داشته باشد دارای تبعات حقوقی بوده و نقل و انتقالات ناشی از آن دارای ارزش و اعتبار نخواهد بود.

نکته ـ اگر متوفی حق دریافت دیه نسبت به دیگری داشته باشد و این دیه به صورت قهری به ورثه منتقل می گردد و باید آن را در داخل دارایی مثبت متوفی حساب نمود.

در ادامه به بررسی مراحل تقسیم ترکه خواهیم پرداخت. 

رد ترکه 

وراث متوفی می‌توانند ترکه را قبول کنند که در صورت قبول ترکه به نسبت سهم الارث خود دارایی ‌های منفی متوفی نیز به آنان منتقل می‌شود و هر وارث به نسبت سهم ارث خود در صورت قبول ترکه مسئول پرداخت دیون و بدهی‌های متوفی است‌، اگر وراث ترکه را رد کنند، دیگر در قبال بدهی ‌های متوفی هیچ مسئولیتی نخواهند داشت.

مرجع صالح

برای جهت انجام امور تقسیم ترکه دادگاهی که آخرین اقامتگاه متوفی در محل آن واقع شده است، صلاحیت رسیدگی و انجام امور مربوطه را دارد.

• چنانچه برای انجام دقیق مراحل تقسیم ترکه، نیاز به وکیل مجرب و خبره دارید، از طریق این شماره‌ها با ما تماس بگیرید: 02188734324  و  02188734493

مدیر ترکه

چنانچه وراث متوفایی معلوم نباشد، دادگاه جهت انجام امور مربوط به ترکه شخصی را به عنوان مدیر ترکه تعیین می‌نماید.

تقسیم ترکه

اگر در خصوص تقسیم ترکه با تراضی انجام شود و در مالکیت ما‌ترک ادعایی نباشد، یعنی مالکیت مورد نزاع و دعوا نباشد، بر طبق بند (8) ماده (375) قانون امور حسبی دعوی غیر ترافعی است. اما اگر در خصوص تقسیم ترکه مالکیت ترکه بین ورثه و میزان سهم شان نزاع و درگیری رخ دهد، مثلاً این که مالی را متعلق به وارث ندانند، در این جا دعوا از حالت غیر ترافعی خارج و به حالت ترافعی تبدیل می‌شود. دعوی در این موارد مالی است، بدین معنا که باید ارزش املاک را محاسبه کنند و خواسته را بر این اساس تقویم کنند و تمبر دادرسی بر این اساس تمبر مالیاتی نیز باطل شود.

نکته ـ تقسیم ترکه فاقد ماهیت ترافعی کامل است. ممکن است، یکی از وارث از همان دادگاه تقسیم کننده، تقاضای بازنگری کند. درخصوص تقسیم به دلایل محدودی از جمله وجود ضرر در تقسیم و اشتباه موثر در آن یا به طور کلی عدول از دستور فروش را بخواهد، برای این منظور، بهتر است، سازش ‌نامه ترک دعوا نیز میان ورثه تقسیم شود تا امکان طرح این مباحث تقریبا از بین برود.

نکته ـ طبق ماده (871) قانون مدنی و ماده (299) قانون امور حسبی، وراث قبل از هر گونه معامله باید اجازه‌ بستانکاران (طلبکاران) را کسب کنند یا نسبت به ادای دیون متوفی اقدام نمایند و گرنه معامله نافذ نیست و طلبکاران می‌توانند آن را به هم بزنند.

چه اشخاصی حق درخواست تقسیم ترکه را دارند؟

طبق ماده (300) قانون امور حسبی «در صورت تعدد ورثه هر یک از آن‌ها می‌توانند از دادگاه درخواست تقسیم سهم خود را از سهم سایر ورثه بخواهد» و بر طبق ماده (301) همان قانون، «ولی و وصی و قیم هر وارثی که محجور باشد و امین غایب و جنین کسی که سهم الارث بعضی از ورثه به او منتقل شده است و همچنین موصی له و وصی راجع به وصی به در صورتی که وصیت به جز مشاع از ترکه شده است حق دادخواست تقسیم ترکه را دارند.» در ماده ۵۸۹ قانون مدنی نیز آمده «… هر شریک المال حق دارد هر وقت بخواهد تقاضای تقسیم اموال مشترک را بنماید…» و مراحل تقسیم ترکه را طی کند.

نکته ـ اگر هر یک از ورثه به سن رشد نرسیده باشد، پدر یا جد پدری صغیر، می‌تواند از دادگاه تقاضای تقسیم بنماید.

نکته ـ اگر متوفی برای بعد از زمان فوت خود، وصی تعیین نموده باشد، وصی منتخب حق دادخواست تقسیم ترکه دارد.

نکته ـ اگر غایب مفقود الاثر برای اداره اموال خود تکلیفی معین نکرده باشد و کسی هم نباشد که قانوناً حق تصدی امور او را داشته باشد، دادگاه برای اداره اموال او یک نفر امین معین می‌کند و تقاضای تعیین امین فقط از طرف مدعی العموم و اشخاص ذینفع در این امر قبول می‌شود. (ماده ۱۰۱۲ ق.م)
همچنین ماده (303) قانون امور حسبی مقرر داشته باشد‌: هرگاه یکی از ورثه متوفی غایب مفقود الاثر باشد که وکیل تقسیم ترکه نداشته باشد و دادخواست تقسیم ترکه و تقسیم اموال متوفی بشود، بدواً برای غایب، امین معین می‌شود و بعد تقسیم به عمل می‌آید. لازم به ذکر است مطابق ماده (303) قانون امور حبسی، وکیل تقسیم ترکه و شخص غایب مفقود الاثر نیز می تواند یکی از اشخاصی باشد که حق دادخواست تقسیم ترکه را دارد که در ماده (301) قانون مذکور نام وی ذکر نگردیده است.

نکته ـ اگر جنین متعلق به میت، ولی یا وصی نداشته باشد، برای اداره سهم الارثی که به وی می‌رسد، امین معین می‌گردد، امین انتخابی علاوه بر اداره سهم الارثی که به جنین می‌رسد، حق دادخواست تقسیم ترکه متوفی را نیز خواهد داشت.

نکته ـ با توجه به ماده ۵۸۳ قانون مدنی کسی که سهم الارث بعضی از ورثه به او منتقل شده است، مبنی بر «هر یک از شرکاء می‌توانند بدون رضایت شرکاء دیگر سهم خود را جزئاً یا کلاً به شخص ثالثی منتقل کند» و همچنین مفاد حکم اباحه سایر تصرفات حقوقی (مانند رهن ماده ۷۷۳ ق.م) و امکان انتقال سهم شریک بدون اذن دیگران و ارتباط آن با تقسیم ترکه، به لحاظ وضع ماده (326) قانون امور حسبی بوده است. اما مقررات راجع به تقاضای تقسیم در مورد شخصی که سهم الارث برخی از ورثه به وی منتقل شده، جاری خواهد بود.

نکته ـ موصی له، حق دادخواست تقسیم ترکه و در خواست تقسیم ترکه متوفی را دارد. از آن جایی که اراده موصی در هیچ حال به طرف خطاب او به عنوان موصی له تحمیل نمی شود و او اختیار دارد، وصیت را قبول یا رد کند؛ در هر صورت، پس از قبول، شخص موصی له، بر مبنای ماده (301) قانون امور حسبی حق دادخواست تقسیم ترکه و درخواست تقسیم ترکه متوفی را دارد.

نکته ـ درباره دادخواست تقسیم ترکه و حق تقسیم ترکه به وسیله وصی، صرفاً ناظر به وصی‌ای است که اداره ثلث امور مربوط به متوفی را برعهده دارد و به طور معمول و عرف این چنین است که کسانی که ثلث اموال خود را اختصاص به مصرف‌های ویژه می‌دهند، مدیری هم برای اجرای هد‌ف‌های خود معین می کنند و اصولاً وصی منصوب بر سرپرستی کودکان موصی و وصی مربوط به اداره و تصفیه ترکه موصی از جرگه وصیان خارج می‌گردند.

• چنانچه برای انجام دقیق مراحل تقسیم ترکه، نیاز به وکیل مجرب و خبره دارید، از طریق این شماره‌ها با ما تماس بگیرید: 02188734324  و  02188734493

مراحل تقسیم ترکه

1. تصفیه ترکه

یکی از مراحل تقسیم ترکه ، تصفیه ترکه می باشد. قبل از اینکه تقسیم اموال بین وراث انجام شود، باید کلیه دیون طلبکاران قبل از تقسیم ترکه پرداخت گردد. بدین منظور شخصی که به عنوان مدیر تصفیه منصوب می‌گردد. در ابتدا اقدام به تعیین دیون متوفی نموده و این دیون پرداخت می‌گردد. همچنین در صورتی که متوفی وصیتی داشته باشد، آن وصیت بر اساس قانون در خصوص ماترک اجرا می‌گردد. هر یک از ورثه یا وصی متوفی می‌تواند تصفیه ترکه را از دادگاه مربوط تقاضا نماید، سپس این عملیات توسط مدیر تصفیه و تحت نظارت دادگاه انجام می‌گردد.

2. تحریر ترکه

مرحله دیگر از مراحل تقسیم ترکه ، بعد از ادای دیون متوفی، بحث تحریر ترکه می‌باشد که در این مرحله کلیه اموال و دارایی باقی مانده جمع آوری و مشخص می‌گردد و دارای اصول خاصی می‌باشد. به طور مثال تکلیف اموال ضایع شدنی در این مرحله روشن می‌گردد تا از تلف شدن این اموال جلوگیری شود. طبق ماده (206) قانون امور حسبی، مقصود از تحریر ترکه تعیین مقدار ترکه و دیون متوفی است.
پس از انجام امور مربوط به تحریر ترکه چنانچه مال مشاعی بین ماترک وجود داشته باشد یا هنوز حق و دینی نسبت به ثالثی در اموال وجود داشته باشد که تعیین و تکلیف نشده باشد به دادخواست تقسیم ترکه هر یک از وراث یا هر ذینفعی مهر و موم ترکه انجام می گردد به عبارتی مهر و موم ترکه به منظور حفظ شدن و در امنیت قرار گرفتن ماترک تا زمان تعیین وضعیت مالی و تقسیم ترکه می‌باشد و پس از انجام امور فوق الذکر مراحل تقسیم ترکه و تقسیم بین وراث توسط مدیر تصفیه تحت نظارت دادگاه انجام می‌گردد.

مراحل تقسیم ترکه و اجرای تقسیم از سوی دادگاه

به موجب ماده (313) قانون امور حسبی «در صورتی که تمام ورثه و اشخاصی که در ترکه شرکت دارند، حاضر باشند، به هر نحوی که بخواهند، می‌توانند ترکه را مابین خود تقسیم نمایند، لیکن اگر مابین آن‌ها محجور یا غایب باشد، تقسیم ترکه به توسط نمایندگان آن‌ها در دادگاه به عمل می‌آید» و باید مراحل تقسیم ترکه طی شود.
برای اجرای عمل تقسیم ترکه در دادگاه لازم است که دست کم کارشناس منتخب دادگاه درستی تعدیل سهام را تصدیق کند و دادگاه قانع شود که تراضی حاضران ضرری برای غایب یا محجور به بار نمی‌آورد. در هر مورد که ترکه تقسیم می‌شود تعدیل سهام ضروری است، بدین معنی که مال مشاع به شمار کوچک‌ترین سهم‌ها به قطعاتی تقسیم شود که از حیث قیمت با هم برابر باشد. به عنوان مثال، هرگاه بخواهند زمینی را بین دو پسر و یک دختر تقسیم کنند، زمین باید به پنج سهم برابر تقسیم شود تا هر پسر دو سهم و دختر یک سهم آن را مالک شود.

در تقسیم ترکه «در صورتی که مالی، اعم از منقول یا غیر منقول، قابل تقسیم و تعدیل نباشد، ممکن است فروخته شده بهای آن تقسیم شود. فروش اموال به ترتیب عادی به عمل می‌آید، مگر آن که یکی از ورثه فروش آن را به طریق مزایده درخواست کند».

در ماده (309) قانون امور حسبی، شریکان یا نمایندگان آنان در دادگاه نسبت به طرز تقسیم و مقدمات آن به تراضی قراری بگذارد و دادگاه این قرار را در صورت مجلسی بنویسد و مبنای تصمیم خود قرار دهد.

نکته ـ توقیف سهم الارث قبل از تقسیم ترکه امکان پذیر است.

نکته ـ در صورتی که ماترک متوفی فقط یک باب منزل بوده و تنها احد از وراث تقاضای تقسیم ماترک را بنماید، آیا دادگاه می‌تواند به درخواست او ترتیب اثر داده و ملک را تقسیم نماید؟ اداره حقوقی طی نظریه شماره ۲۹۴/۷ مورخه 30/1/1377 این چنین اظهارنظر نموده است: ”با توجه به مقررات ماده (300) قانون امور حبسی و ماده (589) قانون مدنی دادگاه باید به درخواست ورثه مذکور رسیدگی نموده، چنانچه ملک قابل تقسیم باشد، نسبت به تقسیم آن اقدام نماید، در غیر این صورت حسب درخواست متقاضی طبق ماده (9) آیین نامه افراز و فروش املاک مشاع مصوب ۱۳۵۸، دستور فروش ملک را صادر و پس از فروش سهم وراث را پرداخت نماید و مراحل تقسیم ترکه را طی کند.

نکته ـ در مورد تصرف مال از ورثه بر اموال منقول باید روشن شود که آیا تحریر ترکه صورت گرفته یا نه. چنانچه تحریر ترکه انجام شده باشد، باید آن اموال نزد یکی از ورثه امانت باشد تا پس از تقسیم ترکه وضع آن‌ها روشن شود. اما اگر ترکه تحریر نشده باشد، چون طبیعت مال منقول قابل جابه جایی است و می تواند توسط متصرف مخفی و پنهان شود. لذا اثبات این که در ید ورثه باقی است، بسیار دشوار است. اما در خصوص اموال غیر منقول به عنوان مال مشاع در مالکیت همه وراث است. لذا تصرف در آن توسط یکی از ورثه بدون اذن سایر وراث ممنوع است. در این صورت، وراث متصرف باید از آن رفع تصرف نماید. وگرنه از طریق اقامه‌ دعوا از ناحیه هر یک از سایر وراث غیر متصرف، محکوم شود. در خصوص اموال غیر منقول، بعد از اجرای حکم خلع ید، تصرف شریک در مال مشترک تابع مقررات مربوط به آن است و بدون اذن سایر شرکا (ورثه) حق تصرف یا اجاره یا سایر اقدامات را ندارد.

سوال ـ آیا طلبکار مورث یا صاحبان سهام هم می‌توانند درخواست تقسیم ترکه بنمایند؟

پاسخ ـ خیر. نظر به اینکه، یکی از شرایط اقامه دعوی، ذی نفع بودن است و مراد از ذی نفع هم این است که صاحب سهم به عنوان مالک، مدعی افراز مال و تقسیم می‌شود و عمدتاً به شخص طلبکار، مالک اطلاق نمی شود، بلکه سهام، وثیقه طلب اوست و حق مالی بر آن دارد، لذا پاسخ سوال فوق منفی است.

سوال ـ ‌در صورتی که هیچ یک از وراث اقدام به فروش ملک مشاعی ننماید، چه می‌توان کرد؟
پاسخ ـ از طریق دادخواست خلع ید مشاعی می‌توان ملک موروثی را از تصرف وراث ذی نفع و متصرف خارج نمود و همچنین با مراجعه به دادگاه، دادخواست تقسیم ترکه نمود و چنانچه ملک قابلیت تقسیم بین وراث را نداشته باشد، از طریق کارشناس ارزیابی قیمت می‌شود و سپس در مرحله اجرای حکم با تشریفات مقرر در قانون اجرای احکام مدنی به مزایده گذاشته می‌شود و باید مراحل تقسیم ترکه طی شود.

جهت مشاوره و کسب اطلاعات بیشتر با وکلای ما تماس حاصل فرمایید. گروه حقوقی دادگستران نگین عدالت زیر نظر مجرب ترین وکلای پایه یک دادگستری، شما را در جهت موفقیت در پرونده تان راهنمایی و همراهی می کند.