تصرف عدوانی چیست؟

چنانچه شخصی در یک مقطع زمانی ملکی را در تصرف خود داشته باشد اما شخص دیگری بدون رضایت او و به صورت غیر قانونی ملک را از تصرف وی خارج کند. در چنین حالتی متصرف سابق می‌تواند اعاده تصرف را بخواهد و دادخواست رفع دعاوی تصرف عدوانی حقوقی را مطرح نماید.

دعاوی تصرف عدوانی و قاعده ید

تصرف به این معناست که شخصی، مال منقول یا غیر منقول شخص دیگری را تحت اختیار داشته باشد و او بتواند نسبت به آن مال در حدود قانون یا عدوان تصمیم بگیرد. تصرف با ید رابطه‌ نزدیکی دارد و ید عبارت است از تسلط فردی بر شیء ای به گونه ‌ای که عرفاً آن شیء در اختیار او باشد و بتواند هرگونه تصرف و تغییری در آن به عمل آورد. استیلا و سلطه فرد بر شئ، مثبت مالکیت آن شخص است مگر اینکه خلاف آن ثابت شود.

دعاوی سه گانه تصرف

1 ـ رفع تصرف عدوانی

2 ـ رفع ممانعت از حق

3 ـ رفع مزاحمت

الف ـ تصرف عدوانی: هرگاه مال اشخاص بدون رضایت شان، از سلطه آن‌ها خارج شود، تصرف عدوانی صورت می گیرد. قانون‌ گذار برای متصرف قبلی که مورد ظلم قرار گرفته، این حق را قائل شده که بدون نیاز به ارائه دلیلی بر مالکیت، صرفاً با اثبات تصرف قبلی خود، متصرفی را که به نحو عدوان موجب اخلال در متصرفات او شده را بیرون براند، البته حمایت از مالک اصلی دارای سند مالکیت نیز از نظر دور نمانده است.

ب‌ ـ ممانعت از حق: دعوایی است که به موجب آن، رفع ممانعت از حق ارتفاق یا انتفاع خود را در ملک دیگری تقاضا نماید. در دعوي تصرف عدواني، ديگري علاوه بر ممانعت از حق شما در استفاده از زمين، آن را در تصرف خود نيز نگه داشته است اما در اين دعوي، فقط مانع استفاده از حق شما شده و آن را در تصرف نگرفته است.

ج ـ مزاحمت:  متصرف مال غیر منقول، برای جلوگیری از مزاحمت کسی که نسبت به متصرفات او مزاحم است، درخواست می کند. بدون این که مال را از تصرف خارج کرده باشد.

• چنانچه برای انجام دقیق مشکل خود در زمینه تصرف عدوانی، نیاز به مشاوره حقوقی با وکیل مجرب و خبره دارید، از طریق این شماره‌ها با ما تماس بگیرید: 02188734324  و  02188734493

تصرف عدوانی در دو نوع قابل طرح و رسیدگی است:

1 ـ‌ دعاوی تصرف عدوانی حقوقی 

به این معناست که شخصی، بدون رضایت شخص دیگری، مال غیر منقولی را از تصرف او خارج کرده و اعاده تصرف خود را نسبت به آن مال، درخواست می‌نماید. در دعاوی تصرف عدوانی حقوقی، خواهان فقط کافی است که سبق ید خود را اعم از مالکیت و یا تصرف به اثبات برساند تا بتواند متصرف را از ملک خویش خارج کند.

2 ـ دعاوی تصرف عدوانی کیفری 

دعاوی تصرف، دارای جنبه کیفری نیز می‌باشد و مطابق ماده (690) قانون مجازات اسلامی قابل مجازات می‌باشد؛ ولی اگر متصرف، سوء نیت نداشته باشد یا با رضایت مالک محل را تصرف کرده باشد و با رعایت برخی شرایط قانونی، موضوع جنبه حقوقی پیدا می‌کند. دعوی تصرف عدوانی از حیث صلاحیت مرجع رسیدگی کننده از حیث ذاتی در صلاحیت مراجع قضایی است و از حیث صلاحیت محلی نیز مرجع قضایی محل وقوع جرم که همان محل وقوع ملک است، دارای صلاحیت محلی برای رسیدگی می باشد. درخواست رفع تصرف عدوانی در نظام حقوقی کنونی ما از طریق تقدیم شکوائیه و با مراجعه به دادسرا صورت گرفته می‌شود.

نکته ـ سند مالکیت، فقط برای به اثبات رساندن مالکیت بر متصرف است و در صورتی که خلاف‌ آن به اثبات برسد، مالکیت مالک، متزلزل خواهد شد و اعتبار مالک هم به زیر سوال خواهد رفت. در دعاوی رفع تصرف عدوانی، مشروع بودن یا نبودن تصرف خواهان، ملاک نیست و اساساً دادگاه، مجالی برای رسیدگی این امور را نخواهد داشت.

ارکان رفع دعاوی تصرف عدوانی حقوقی 

برای رسیدگی به این دعاوی، باید همه شرایط ذیل وجود داشته باشد:

1 ـ سابقه تصرف خواهان

علاوه بر تسلط فرد، نسبت به مال دیگری، به قصد استفاده شخصی، که لازمه تحقق معنای تصرف در اموال است، لازم است، ارتباط بین مال و متصرف با تمامی ارکان و شرایط مدتی ادامه داشته باشد، تا برحسب عرف به توان آن را به عنوان سابقه پذیرفت. بنابر این باید مدت لازم برای حصول سبق تصرف را به نظر عرف محول نمود.

2 ـ عدم سبق تصرف خوانده

قاضی، زمانی می‌تواند حکم رفع تصرف عدوانی را صادر کند که شخصی، بعد از تصرف خواهان، اموال غیر منقول او را تصرف کرده باشد.

3 ـ عدوانی بودن تصرف خوانده

 تصرف، بدون رضایت مالک، کلیه اموال منقول و غیر منقول را شامل می‌شود و اولین شرط رسیدگی به دعاوی تصرف عدوانی، تصرف بدون رضایت مالک می باشد.

4 ـ‌ غیر منقول بودن اموال تصرفی

دعوی تصرف عدوانی، را فقط اموال غیر منقول مشخص و منحصر کرده است و دعاوی مربوط به اموال منقول، سندیتی ندارد و مدعی، میتواند مالکیت خود را در مورد اموال منقول، در مراجع قضایی به اثبات برساند.

مطابق با نظریه مشورتی اداره حقوقی قوه قضائیه، اقامه دعاوی راجع به مالکیت و خلع ید غاصبانه در دادگاه حقوقی، مانع از رسیدگی به دعاوی رفع تصرف عدوانی نیست.

دعاوی تصرف عدوانی حقوقی و دعوای خلع ید 

در تصرف عدوانی، ملک بدون رضایت متصرف سابق و به صورت غیر قانونی تصرف شده است، اما در دعوای تخلیه به صورت قانونی و با رضایت مالک و یا متصرف سابق در اختیار متصرف فعلی قرار گرفته است. در دعوای رفع تصرف عدوانی، صرف تصرف کافی است، اما در دعوای خلع ید، خواهان دعوی باید حتماً مالک رسمی باشد. منشأ دعاوی خلع ید‌، مالکیت خواهان است، اما منشاء دعاوی تصرف عدوانی‌، تصرفات سابق خواهان می‌باشد. دعاوی خلع ید یک دعوای مالی و مستلزم پرداخت هزینه دادرسی دعاوی مالی است، اگرچه در خلع ید مال غیر منقول‌، هزینه دادرسی بر اساس قیمت منطقه‌ای املاک محاسبه خواهد شد، لیکن دعاوی تصرف عدوانی، یک دعوای غیر مالی است که هزینه دادرسی آن با هزینه پرداختی در دعاوی غیر مالی است. تصرف عدوانی مشخص و منحصر به اموال غیر منقول می‌باشد، ولی دعاوی خلع ید، اموال منقول و غیرمنقول را نیز شامل می‌شود. احکام صادره در تصرف عدوانی، بدون قطعیت، مجاز شمرده می‌شود ولی در احکام خلع ید باید حکم با قاطعیت صادر شود تا به اجرا برسد. می‌توان دعاوی مربوط به تصرف عدوانی حقوقی را خارج از نوبت هم رسیدگی کرد. خلع ید ملک غصبی و تحویل آن به مالک قانونی، بدون قلع و قمع مستحدثات، امکان‌پذیر نیست و تا زمانی که بنا های غیر مجاز نیز قلع و قمع نشده باشد، تصرفات غاصبانه متجاوز ادامه پیدا کرده و خلع ید محقق نمی‌شود.

تصرف عدوانی ملک مشاع 

در ملک مشاعی که شرکاء، ملک را در تصرف خود دارند، اگر یک شریک، بدون اذن شریک دیگر، اقدام به تصرف کل ملک نماید، مورد از مصادیق تصرف عدوانی است. سبق تصرف خواهان لحوق تصرفات خوانده (سابقه تصرف خواهان و عدم تصرف سابق خوانده) و عدوانی بودن تصرفات خوانده، ارکان این دعوا هستند که پس از اثبات آن، دادگاه رأی را به نفع تصرف عدوانی ملک مشاع صادر می‌نماید.

اجرت ‌المثل 

با تقاضای محکوم ‌له دادگاه متصرف عدوانی را به پرداخت اجرت ‌المثل ملک ، زمان تصرف محکوم می‌کند.

صدور دستور موقت 

اگر خواسته، رفع تصرف عدوانی یا سایر دعاوی ثلاثه را با ارائه دادخواست مطرح شود، می‌توان دستور موقتی مبنی بر رفع تصرف و ممانعت از تصرف شخص متصرف بگیریم. همین در فرآیند کیفری نیز وجود دارد.

مرجع صالح جهت رسیدگی به دعاوی تصرف عدوانی حقوقی 

دادگاه‌ های عمومی صالح ترین مرجع جهت رسیدگی به دعاوی تصرف عدوانی حقوقی هستند و بر اساس ماده ۱۲ قانون آیین دادرسی، باید به نزدیک ترین دادگاه محلی، جهت رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی مراجعه کرد. باید به دادگاهی مراجعه کرد که ملک غیر منقول در آن حوزه واقع شده و ساکن بودن خوانده در حوزه دادگاه ملاک نیست.

سوال ـ آیا مستأجر می‌تواند به طرفیت شخص دیگری غیر از مالک، دعوای تصرف عدوانی مطرح نماید؟ 

پاسخ ـ در تصرف عدوانی لازم نیست شاکی، مالک باشد بلکه مستاجر، مباشر، خادم، رعیت، کارگر و هر کسی که به نمایندگی یا به امانت، مال غیر را متصرف است، می‌تواند به قائم‌مقامی مالک طرح دعوی کند. (ماده ۱۷۰ قانون آیین دادرسی مدنی) این در حالی است که در دعوای خلع ید، فقط اشخاص ذی‌نفع یا وکیل یا قائم‌مقام یا نماینده قانونی می‌تواند طرح دعوی کند.

سوال ـ در صورتی که مالک بدون اجازه و رضایت مستاجر، در متصرفات اخلالی را ایجاد کند، آیا دعاوی تصرف عدوانی را می توان برای مستاجر مطرح کرد؟

پاسخ ـ بله نظر به این که مالک بدون رضایت و اجازه مستاجر در متصرفات دخالت کرده و اخلال کرده است، می‌توان دعوای تصرف عدوانی علیه مستأجر مطرح نمود.

سوال ـ در صورتی که دعوای تصرف عدوانی شخصی که بخشی از زمینش توسط فرد دیگری مورد تصرف و ساخت و ساز واقع شده، رد شده باشد و صاحب زمین چه دعوایی علیه متصرف می‌تواند مطرح نماید؟

پاسخ ـ می‌بایست دعوای مالکیت مطرح شود، زیرا بعد از رد شدن دعوای تصرف عدوانی ظرف یک ماه باید دعوای مالکیت مطرح شود. ضمن این که خوانده (متهم به تصرف عدوانی)، چنانچه مدعی مالکیت مورد حکم تصرف عدوانی باشد و در ظرف یک ماه از تاریخ اجرای حکم، به دادگاه صلاحیت دار دادخواست بدهد.

 گروه حقوقی دادگستران نگین عدالت زیر نظر مجرب ترین وکلای پایه یک دادگستری، بهترین خدمات حقوقی را به شما عزیزان ارائه می دهد.